Je CEO doet het fantastisch, maar blijkt gelogen te hebben over zijn CV tijdens de benoemingsprocedure. Wat doe je dan als toezichthouder? Dit soort vraagstukken staan centraal in het boek Morele dilemma’s in de boardroom van hoogleraar Corporate Governance Mijntje Lückerath. In GoedeMorgenCommissaris lichtte ze een tipje van de sluier op, waarna meervoudig commissaris Gijs de Vries zijn ervaringen met deze materie deelde. Het omgaan met conflicterende morele normen en/of tegenstrijdige belangen is een vast onderdeel van het werk van een toezichthouder. Hoe ga je om met de spanning tussen loyaliteit richting een onvoldoende functionerende bestuurder en de roep om transparantie naar de buitenwereld? En welke afwegingen maak je tussen de verschillende belangen van verschillende stakeholders?
Weegschaal
In een wereld waarin het werk van de RvC onder een vergrootglas ligt, worden er bij lastige besluiten vaak vragen gesteld over het morele kompas van de toezichthouders. Het besluitvormingsproces komt vaak niet in de openheid, terwijl dat in voorkomende gevallen van groter belang is dan het uiteindelijke besluit zelf, denk aan de kwestie Hamers bij de ING.
Het boek van Lückerath gaat over de aanpak van morele dilemma’s. Dilemma’s waarin toezichthouders morele keuzes moeten maken. De term ‘moreel kompas’ dekt hierbij de lading onvoldoende: het is niet zo dat er één goede richting is. Een ‘morele weegschaal’ is wellicht een betere metafoor; het gaat over afwegingen van morele normen met gradaties in zwaarte.
Morele afweging
Er zijn verschillende manieren om tot morele keuzes te komen. De achtergrond hiervan en besef over het gebruik is van belang, zeker als de besluitvorming een groepsproces is. Aan de ene kant is er het utilitaristische perspectief: hierbij wordt er gekeken naar de gevolgen van een actie. Er wordt een kosten-batenanalyse gemaakt om te bepalen welke keuze leidt tot het grootst mogelijke nut voor zoveel mogelijk mensen. Aan de andere kan staat de deontologische aanpak: keuzes worden gemaakt op basis van normen, waarden of morele wetten. Iets is goed of slecht.
Vanuit utilitaristisch perspectief kan een uitstekend functionerende CEO die loog over zijn opleiding aanblijven omdat de waarde die hij toevoegt groter is dan de berokkende schade. Met een deontologische bril op wordt aanblijven lastiger: het is nou eenmaal een feit dat hij gelogen heeft.
Meerdere perspectieven
Het utilitarisme gaat meer uit van de ratio en spreekt over het algemeen mannen meer aan. Bij de deontologie wordt de intuïtie eerder aangesproken, hetgeen vrouwen vaak beter ligt. Dit onderscheid zegt niets over de mate van moraliteit, in beide gevallen worden er morele keuzes gemaakt. Daarbij is de context van belang. Door verschuiving in de context kunnen mensen andere besluiten maken, ongeacht hun voorkeur voor de aanpak.
De ene aanpak sluit de andere niet uit, de verschillende perspectieven zijn te verenigen. In de omgang met morele dillema’s kan het behulpzaam zijn de meerdere invalshoeken te verkennen en oog te houden voor zowel de stakeholdersbelangen als de morele normen. Het onderkennen van en werken met meerdere perspectieven hoort nou eenmaal bij het werk van een commissaris.
De rol van de commissaris
Gijs de Vries herkent veel van de inzichten. “Het is lastig om de RvB te bewegen om hun morele dilemma’s op tafel te leggen. Welke kiezelstenen zitten er in de schoenen van de bestuurders? Hoe kan je ze bewegen om de toezichthouders eerder te betrekken bij lastige situaties? Deze kwestie hangt boven de uiteindelijke morele afweging. De kern is dat het voor een open gesprek over morele afwegingen noodzakelijk is dat bestuurders hun twijfels delen. En twijfelen is niet iets waar bestuurders voor zijn opgeleid.”
“Het speelt mee hoe je zelf als toezichthouder en/of bestuurder gebakken bent. Hoe ga je om met emoties? Geef je ruinte aan diversiteit? Diversiteit gaat niet alleen over man/vrouw of verschillende culturele achtergronden, maar net zo goed over verschillen in stijl. Een gesprek over elkaars doen en laten kan dit boven tafel krijgen en veel inzicht opleveren. Het werk van toezichthouders wordt steeds complexer waardoor het steeds belangrijker wordt om van elkaar te weten waar de vervormingen in gedrag ontstaan op het moment dat de druk toeneemt. Het gaat niet alleen over wat iemand doet, ook over wie iemand is. Zeker op het moment dat moraliteit om de hoek komt kijken.”
